Ticker

6/recent/ticker-posts

Ticker

6/recent/ticker-posts

Ad Code

Class 10 sanskrit topic time with sample paper questions answers

 समयः

अङ्कानां स्थाने शब्देषु समयलेखनम्।


(सामान्य-सपाद-सार्ध-पादोन)



कक्षा दसवीं के प्रश्न पत्र में घड़ी में देखकर या अंको में लिखे समय को संस्कृत में शब्दों में लिखने के लिए आता है । अतः संस्कृत में समय ज्ञान की जानकारी अत्यंत आवश्यक है । समय से संबंधित प्रश्न चार अंक का आयेगा। समय ज्ञान के लिए सर्वप्रथम समय से सम्बन्धित शब्दावली को जान लेते हैं-


समय से सम्बन्धित शब्दावली-


घटिका- घड़ी               समयः- समय


वादनम्- बजे               होरा- घंटा


निमेषः- मिनट             क्षणम्- सेकेंड


सपाद- सवा  15 min            सार्ध- साढे 30 min 


पादोन- पौने               अधिकम्- अधिक


न्यूनम् / ऊनम्- कम




समय का प्रयोग-


1. पूर्णसमयः- पूरा समय   

 2. सपाद- सवा

3. सार्ध- साढे               

 4. पदोन- पौने


1. पूर्णसमय


1:00- एकवादनम्


2:00- द्विवादनम्


3:00- त्रिवादनम्


4:00- चतुर्वादनम्


5:00- पंचवादनम् / पञ्चवादनम्


6:00- षड्वादनम्


7:00- सप्तवानम्


8:00- अष्टवादनम्


9:00- नववादनम्


10:00- दशवादनम्


11:00- एकादशवादनम्


12:00- द्वादशवादनम्



2. सपाद- सवा-


1:15- सपाद एकवादनम्


2:15- सपाद द्विवादनम्


3:15- सपाद त्रिवादनम्


4:15- सपाद चतुर्वादनम्


5:15- सपाद पंचवादनम्


6:15- सपाद षड्वादनम्


7:15- सपाद सप्तवानम्


8:15- सपाद अष्टवादनम्


9:15- सपाद नववादनम्


10:15- सपाद दशवादनम्


11:15- सपाद एकादशवादनम्


12:15- सपाद द्वादशवादनम्


 


3. सार्ध- साढे-


1:30- सार्ध एकवादनम्


2:30- सार्ध द्विवादनम्


3:30- सार्ध त्रिवादनम्


4:30- सार्ध चतुर्वादनम्


5:30- सार्ध पंचवादनम्


6:00- सार्ध षड्वादनम्


7:30- सार्ध सप्तवानम्


8:30- सार्ध अष्टवादनम्


9:30- सार्ध नववादनम्


10:30- सार्ध दशवादनम्


11:30- सार्ध एकादशवादनम्


12:30- सार्ध द्वादशवादनम्



4. पादोन- पौने-


12:45- पादोन एकवादनम्


1:45- पादोन द्विवादनम्


2:45- पादोन त्रिवादनम्


3:45- पादोन चतुर्वादनम्


4:45- पादोन पंचवादनम्


5:45- पादोन षड्वादनम्


6:45- पादोन सप्तवानम्


7:45- पादोन अष्टवादनम्


8:45- पादोन नववादनम्


9:45- पादोन दशवादनम्


10:45- पादोन एकादशवादनम्


11:45- पादोन द्वादशवादनम्


 

 यदि किसी समय में मिनट का प्रयोग किया गया हो ( पूर्णसमय, सवा, साढे, पौने के अतिरिक्त ) तो उस समय के लिए अधिकम् और न्यूनम्/ऊनम् का प्रयोग किया जाता है । क्रम से दोनों को समझते हैं-


अधिकम्” का प्रयोग-


जब किसी समय में कुछ मिनट ज्यादा हों वहाँ पर “अधिकम्” का प्रयोग किया जाता है । जैसे- 1:10 हो रहे हों तो इसे हिन्दी में कहेंगे- एक बजकर दस मिनट हो रहे हैं और संस्कृत में इसे कहेंगे- “दश अधिकं एक वादनम्” ।


Minute + अधिकम + घंटा 



1:10- दश अधिकम् एकवादनम्


4:25- पंचविंशति: अधिकं चतुर्वादनम्


5:33-त्रयस्त्रिंशत् अधिकं पंचवादनम्


7:42- द्विचत्वारिंशत् अधिकं सप्तवादनम्


8:50- पंचाशत् अधिकं अष्टवादनम्


9:55- पंचपंचाशत् अधिकं नववादनम्


10:17- सप्तदश अधिकं दशवादनम्


11:28- अष्टविंशति: अधिकम् एकादश वादनम्


12:04- चतुर् अधिकं द्वादश वादनम्


 


न्यूनम्/ऊनम्” का प्रयोग-


न्यूनम्/ऊनम् का प्रयोग कम के लिये किया जाता है । समय में न्यूनम्/ऊनम् का प्रयोग निम्न प्रकार से किया जाता है, जैसे- यदि समय है 5:50 मिनट, इस समय को हम दो प्रकार से बोल सकते हैं- 1. पाँच बजकर पचास मिनट हो रहे हैं । 2. छः बजने में दस मिनट बाकी हैं ।  अर्थात् जो दूसरा तरीका है “छः बजने में दस मिनट बाकी” इसके लिए न्यूनम्/ऊनम् का प्रयोग करते हैं । उदाहरण-



5:50- दश न्यूनं षड्वादनम् (छः बजने में दस मिनट बाकी)


7:48- द्वादश न्यूनम् अष्ट वादनम् (आठ बजने में दस मिनट बाकी)


9:56- चतुर् न्यूनं दश वादनम् ( दश बजने में चार मिनट बाकी)


12:53- सप्त न्यूनं एक वादनम् ( एक बजने में सात मिनट बाकी)


2:51- नव न्यूनं त्रि वादनम् (तीन बजने में नो मिनट बाकी)


4:59- एक न्यूनं पंच वादनम् (पाँच बजने में एक मिनट बाकी)



विशेष- क्या न्यूनम्/ऊनम् के स्थान पर अधिकं का प्रयोग करके समय को बताया जा सकता है ?


समाधान- “न्यूनम्/ऊनम्” के स्थान पर केवल “अधिकं” के प्रयोग से भी समय को बताया जा सकता है । जैसे-


7:58- अष्टपंचाशत् अधिकं सप्तवादनम् ।


इसी को यदि हम “न्यूनम्/ऊनम्” के माध्यम से प्रयोग करना चाहें तो-


7:58- द्वि न्यूनं अष्टवादनम् ।


 

 Class 10 :-


Class X Sample Question Paper & Marking Scheme for Exam 2017-18



8. अधोलिखितदिनचर्यायां रिक्तस्थानानि कालबोधकशब्दैः पूर्यन्ताम् :-


अधोलिखित दिनचर्या में रिक्तस्थानों की पूर्ति कालबोधक-शब्दों से कीजिए:-


Rewrite the time table using Sanskrit work in place of figures:-


(i) अहं 5:00___पञ्चवादने____ उत्तिष्ठामि।


(ii) 7:15 __सपादसप्त्वादने_____विद्यालयं गच्छामि।


2018-2019


कालबोधकशब्दैः अधोलिखित-दिनचर्यायां वा पूरयत (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्)


1/2×4=2


(क) अहं प्रातःकाले 5:30 वादने--सार्ध-पञ्चवादने-- जागरणं करोमि ।


(ख) अहं 6:15 वादने --सपाद-षड्वादने---- व्यायामं करोमि ।


(ग) अहं 7:45 वादने--पादोन-अष्टवादने--- विद्यालयं गच्छामि ।


(घ) 2:00 वादने  ---द्विवादने__विद्यालयस्य अवकाशः भवति ।


(ङ) रात्रौ 8:30 बादने _सार्ध-अष्टवादने_अहं भोजनं करोमि ।


2019_2020


. कालबोधकशब्दैः अधोलिखित दिनचर्या वा पूरयत - (केवलं प्रश्नचतुष्टयम)


(चतुर्वाक्यात्मकः स्मृत्यात्मकः प्रश्नः


(क) हार्दिकः सायं 4:30 वादने____सार्ध-चतुर्वादने_____ - क्रीडति ।


(ख) वैभवः प्रातः 6:15 वादने. ---सपाद-षड्वादने------जागर्ति ।


(ग) अहं प्रातः 7:00 वादने -- सप्तवादने- पाठशालां गच्छामि ।


(घ) सायं 7:30 वादने कपिलः _____सार्ध-सप्तवादने__पूजां करोति ।


(ङ) केशवः रात्रौ 8:45 वादने ____पादोन-नववादने---भोजनं करोति ।


2020_2021


  1. अहं सायं 5:30 वादने- भ्रमणं करोमि ।


(क) सार्ध-पञ्चवादने


(ग) पादोन-पञ्चवादने


(ख) सपाद-पञ्चवादने


(ii) केशवः प्रातः 6:00 वादने जागर्ति।


(क) सार्ध-षड्वादने


(ख) सपाद-षड्वादने


(ग) षड्वादने


(iii) कपिलः प्रातः 7:30 वादने विद्यालयं गच्छति।


(क) सार्ध-सप्तवादने

(ख) सपाद- सप्तवादने

(ग) पादोन-सप्तवादने


(iv) सायं 4:30 वादने निनादः अतिरिक्तकक्षायै गच्छति ।


(क) सपाद-चतुर्वादने


(ख) सार्ध-चतुर्वादने


(ग) पादोन-चतुर्वादने


v) प्रणवः रात्रौ 8:45 वादने - दूरदर्शनं पश्यति ।


(क) सार्ध-अष्टवादने


(ख) सपाद-अष्टवादने


(ग) पादोन-नववादने



2021-2022


प्रदत्तेभ्यः विकल्पेभ्यः समुचितं कालबोधकशब्दं चिनुत (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्)


(i) माता प्रातः (08:00) उत्तिष्ठति ।


(क) सार्ध-अष्टवादने


(ख) अष्टवादने


(ग) पादोन-अष्टवादने


(घ) आष्टवादने


(ii) चेतक-एक्सप्रेस इति रेलयानं (4:45) देहलीम् आगच्छति।


(क) सार्ध-चतुर्वादने


(ग) पादोन-पञ्चवादने

(ख) पादोन-चतुर्वादने


(घ) सपाद - चतुर्वादने



(iii) मल्लिका (7:30) प्रातराशं करोति ।


(क) सार्ध-सप्तवादने


(ग) पादोन-सप्तवादने


(ख) सपाद-सप्तवादने


(घ) सप्तवादने


(iv) राहुल: प्रातभ्रमणाय (6:15) उद्यानं गच्छति।


(क) षड्वादने


(ग) पादोन षड्वादने


(ख) सार्ध-षड्वादने


(घ) सपाद-षड्वादने


(v) रेलयानमेकं (1:15) उत्तराञ्चलं प्रति गच्छति।


(क) सार्ध-एकवादने


(ग) पादोन-एकवादने


(ख) सपाद-एकवादने


(घ) एकवादने



2022--2023


9. कालबोधकशब्दैः अधोलिखित-दिनचर्यां पूरयत- (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्


1.मम माता प्रातः__सपाद-चतुर्वादने____ 4:15 वादने उत्तिष्ठति ।


ii) सा ___पञ्चवादने____5:00 वादने योगाभ्यास करोति ।


( iii) तदन्तरम् सा स्रात्वा-पादोन-सप्तवादने--6:45 वादने भोजनं पचति ।


(iv) भोजनं गृहीत्वा अहम् -सार्ध-सप्तवादने------7:30 वादने विद्यालयं गच्छामि ।


(v) अहम्-द्विवादने--- 2:00 वादने आगत्य पुनः भोजनं करोमि ।



2023---2024


.


कालबोधकशब्दैः अधोलिखित-दिनचर्यां पूरयत-


(केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) 1x4-4



(i) अधोक्षजः ब्रह्ममुहूर्ते ____सार्धत्रिवादने__-- 3:30 जागर्ति ।


(ii) सः ____चतुर्वादने-- 4:00 योगाभ्यासं करोति ।


(iii) तदनन्तरम् सः स्नात्वा --___सार्धचतुर्वादने__4:30 सन्ध्योपासनां करोति ।


(iv) पश्चात् सः----सपादपञ्चवादने-----/5:15 वेदाभ्यासं करोति ।


(v) सः 11:45 -पादोनद्वादशवादने1---मध्याह्नभोजनं करोति ।

Reactions